VAN WYK LOUW, N.P.
Die beiteltjie
Ek kry ‘n klein klein beiteltjie,
ek tik hom en hy klink;
toe slyp ek en ek slyp hom
totdat hy klink en blink.
Ek sit ‘n klippie op ‘n rots:
– mens moet jou vergewis:
‘n beitel moet kan klip breek
as hy ‘n beitel is -
ek slaat hom met my beiteltjie
en dié was sterk genoeg:
daar spring die klippie stukkend
en skoon soos langs ‘n voeg:
toe, onder my tien vingers bars
die grys rots middeldeur
en langs my voete voel ek
die sagte aarde skeur,
die donker naat loop deur my land
en kloof hom wortel toe -
só moet ‘n beitel slaan
wat beitel is, of hoe?
Dan, met twee goue afgronde
val die planeet aan twee
en oor die kranse, kokend,
verdwyn die vlak groen see
en op die dag sien ek die nag
daar anderkant gaan oop
met ‘n bars wat van my beitel af
dwarsdeur die sterre loop.
Nagliedje
Vannag in hierdie helder stilte
dink ek net aan jou,
treur ek soos die wilger,
oor die waa’re van my rou.
Jy is soos ’n ster vir my,
ver en stil en rein;
en my siel die donker water
waar jou beeld in skyn.
Vier gebede by jaargetyde in die Boland
I. Vroegherfs
Die jaar word ryp in goue akkerblare,
in wingerd wat verbruin, en witter lug
wat daglank van die nuwe wind en klare
son deurspoel word; elke blom word vrug,
tot selfs die traagstes; en die eerste blare val
so stilweg in die rook-vaal bos en laan,
dat die takke van die lang populiere al
teen elke ligte môre witter staan.
O Heer, laat hierdie dae heilig word:
laat alles val wat pronk en sieraad was
of enkel jeug, en vér was van die pyn;
laat ryp word, Heer, laat U wind waai, laat stort
my waan, tot al die hoogheid eindelik vas
en nakend uit my teerder jeug verskyn.
II. Uit hierdie ligte herfs
Uit hierdie ligte en wye herfstyd straal
'n nuwe, namelose vreug in my
dat ek verwilderd deur 'n wêreld dwaal
waar dinge daeliks hul vervulling kry:
die vleie staan weer soggens vol, en wit
van waterblomme; en skeemrings wit soos graan
wat die rykheid van veel somerlug besit,
kom oor die geel boorde en stoppellande aan.
Waarom die smart wat nou weer stilweg skryn,
en hierdie preweling van nuwe woorde,
dié gemis? Is alle wording pyn,
en alle bid die tas van ons verstoorde
hart na nuwe name vir die leed
van die wondre uitbloei wat hy in hom weet?
III. Winter
Nou lê die aarde nagtelang en week
in die donker stil genade van die reën,
en skemer huise en takke daeliks bleek
deur die wit mistigheid en suising heen.
Dis alles ryk en rustig van die swaar
geheime wasdom wat sy paaie vind
deur warm aarde na elke skeut en blaar,
en ver en naby alles duister bind
in vog en vrugbaarheid en groot verlange;
tot ons 'n helder middag skielik sien
die gras blink, en die jong graan teen die hange,
en weet dat alle rus die lewe dien:
hoe kon ek meen dat somer ryker is
as hierdie groei se stil geheimenis?
IV. Eerste sneeu
Die blydskap het oornag soos nuwe sneeu
die laagste hellings van my vroeë smart
tot skoonheid omgeskep waar elke skreeu
soos 'n sweep in die blink lig van die klowe hard
en helder klink. Die ronde aarde staan
wit oopgekelk en suiwer soos 'n blom -
één glinstering waar die nuwe waters gaan;
verwagtingloos, want alles het gekom.
O hart, sal vreugde hoër gaan, en jy
nie sterf? Daar kom in my 'n stil vermoede
dat alle lewe só sy volheid kry
en heerlik gaan in die rustige dood se hoede;
dat jy sal spoel en breek en uitgestort
in hierdie wit golf van die vreugde word.
Nog in my laaste woorde
Nog in my laaste woorde sal jy wees,
nog in die laaste skeemring van my dink
en weet, as ek alleen in die bitter vrees
van sterwe le, en al die mindre sink
in my deur vaal vergetelheid: veel haat,
veel liefde wat kon waag om min te vra,
ure wat rus geken't, of blote daad,
en nie die teken van jou onrus dra,
o jy wat vlam was: skoon en sterk en blind
vir smart; wat alles tot jou beeltnis brand;
wat als kon eis en nooit volkome vind
versadiging! Dan weet ek het jou hand
my jeug se oopgelate kring voltooi:
mooi is die lewe en die dood is mooi.
Die strandjutwolf
Dit kom net met die donker maan:
ek hoor dit vér eers roep
soos iets wat klae in die veld;
dan is dit by die stoep …
hy snuiwe aan die drumpel saggies
en roer rondom die huis,
ek hoor hom ruik-ruik asemhaal
en krap by die kombuis;
die hele werf is vol van hom:
daar waar die ploeë blink,
daar sien ek die os-groot skadu roer
en hoor iets ysters klink.
Ek weet hy is so grys en groot,
dat as hy regop klim
dan krap sy pote aan die nok,
hy luister by die skoorsteen in …
en as ek in my kamer lê
en áls is stil en swart,
dan weet ek is dit in die huis,
ek luister na my hart,
ek weet sy oë is vaal en blind,
ek hoor hom sagter as ’n snik
net in die gang, en tussenin
my polshorlosie tik,
en op die helder dag weet ek
dat die Gryse by my bly,
ek hoor sy draffie en ek voel
sy wit oë agter my.
O wye en droewe land
O wye en droewe land, alleen
onder die groot suidersterre.
Sal nooit ‘n hoë blydskap kom
deur jou stil droefenis?
Jy ken die pyn en eensaam lye
van onbewuste enkelinge,
die verre sterwe op die veld,
die klein begrafenis;
eenvoudige mense wat getrou
en enkeld bitter dinge doen,
en enkeld val soos korrels saad;
stil daad, klein trou, klein trouloosheid
van dié wat om ‘n ander diens soos knegte jou verlaat.
Sal nooit ‘n magtige skoonheid kom
oor jou soos die haelwit somerwolk
wat uitbloei oor jou donker berge,
en nooit in jou ‘n daad geskied
wat opklink oor die aarde en
die jare in hul onmag terge;
‘n grootsheid van so ‘n suiwer glans,
dat mense in ‘n verre land
wat van jou naam die melding hoor,
met wilde en helder oog sal staar
soos vroeë vaarders in die nag
verslae gesien het kim bo kim
die nuwe, blom-groot sterre styg
op uit jou see se wit gevaar?”
Rondloper
Hy’s klein en skraal en baie moeg
sy klere vaal en muf van stof,
want heel die warm dag het hy
die paaie, paaie langs geslof.
Sy skouers buie bietjie oor
van stap en stap in reën en wind,
sy hande is gebars en swart
maar klein en skraal soos van ‘n kind.
Nou stap hy na die waterput
waar donkies en die kalwers drink
en in die modderwatertjies
die eende kwetter en rinkink;
nog skaam’rig vir die agterplaas
sluip-sluip hy na die putjie heen,
maar voor hy skep, laat drink hy eers
die kalwers, tot die laaste een.
Rondloper noem die mense hom
en deugniet – tot sy pa en ma –,
sit soms die honde agter hom
as hy weer by die plaas kom pla.
Snags slaap hy sommer in ‘n sloot
of agter in ‘n ghoeniebos,
en as die veldkos skaarser word,
kom vra hy soms ‘n bietjie kos.
Die vrou loer oor die agterdeur,
die kinders kom so stil en kyk,
want hy’t die oë van ‘n kind
wat nou eers na die dinge kyk.
Voël
’n Voël vlieg voor my venster verby,
’n naalddun lyn wat daaroor gly
en die glas in twee vlakke sny;
die wêrelde val apart en bly
elk in sy enkelheid geskei –
ek hierbinne, en daarbuite hy
Fees
En nou's dit oor: die kelkies lê in stukke;
die wyn bevlek die tafel, en die rose
is verflenter en verwelk; die vose
ruik van wyn is deur die kamer, rukke
nagwind laat die verre deure slaan.
En in die leë sal van my siel
sit ek en peins; ek wis jy moes tog gaan,
en elke somer moet 'n herfs verniel.
Die groot fees van ons liefde is verby:
jy't gedans half-naak in fyn wit sy en goud,
juwele en sang en wyn was jy vir my;
die nag word laat, die witte vreugde koud;
en toe't ek stil beleefdweg opgestaan,
en met 'n buiging het ek jou laat gaan.
of iets die blanke stilte stoor waardeur ons siele eensaam gaan, veryl soos wolkies voor die maan –.
kan jy, kan jy my woorde hoor?”
en nie die bitter heugenis. wat uit my eie hart nog spreek;. weet ek dat wat die vlak hier breek,
die rimpeling van jou woorde is?”
verlang ek nog na sekerheid, dat al sou liefde nie verwaai soos stoffies wat die winde saai
uit in die sterre-eensaamheid.”
is my eenselwigheid verskans, en alle bron van fluistering wel uit die diepste en laaste kring
van eie waterheldere glans.”
waarin my siel verwilder is, oor alle afgrond wat ons skei, ’n teken dat daar iets nog bly
tot smettelose gedachtenis.”
waar vreemde laaste sterre dwaal, is elk in God so uitgestort dat hier geen smart tot teken word
waar elke deur alle dinge straal.”
wat my nou van jou wese skei, deur alle duister sal ek tas tot ek jou bloedwarm voel en vas
en indrink soos ’n drank in my.”
’n verre bewing, bo die kim van hierdie blanke stil bestaan, waar ek my grote Godsweg gaan
verlore tussen lug en kim.”
|
of iets de blanke stilte stoort waarin onze zielen eenzaam gaan, verijld als wolkjes voor de maan -,
kan jij, kan jij mijn woorden horen?”
en niet de bittere heugenis die uit mijn eigen hart nog spreekt; weet ik het of wat dit vlak hier breekt,
de rimpeling van je woorden is? -
verlang ik nog naar zekerheid, dat al zou liefde niet verwaaien als korrels die de winden zaaien in de sterren-eenzaamheid.”
is mijn eenzelvigheid verschanst, en elke bron van fluistering welt uit de diepste en laatste kring
van eigen waterheldere glans. -
waarin mijn ziel verwilderd is, over elke afgrond die ons scheidt, een teken dat daar iets nog blijft
tot smetteloze gedachtenis. -
waar vreemde laatste sterren dwalen, is elk in God zo uitgestort dat hier geen smart tot teken wordt
waar iedereen door alle dingen straalt.”
die me nu van je wezen scheidt, ik kom door alle duister op de tast tot ik je bloedwarm voel en vast
en opneem als een drank in mij. -
een verre beving, boven de kim van dit blank stil bestaan, waar ik mijn grote Godsweg ga
verloren tussen lucht en einder. -
|
en sterwe is swewe en swerwe tussen blydskap se wolke en see van die smart; iets van die vuurvlieg, iets van die ster, en stilte en dood lê weerskant
soos die horison daar ver.
|
en sterven is zweven en zwerven tussen wolken van blijdschap en zeeën van smart; iets van de vuurvlieg, iets van de ster, en stilte en dood aan weerskanten
zoals de einder ginds ver.
|
Jy was ’n kind
Jy was ‘n kind, en al die helder wete
van bloed en maagdelikheid was in jou oë;
jou liefde was ‘n suiwer-afgemete
deel van jou aardse blydskap, en die hoë
gang van jou hare en borste teen die wind
was skugter met ‘n ver, ou aardse vrees;
jy het die weg van alle vreug gevind,
en waar jy was, moet altyd vreude wees.
Daarom is jy (in duistere vermoede),
soos in die aarde donker waters staan,
in al my dink, in al my dowwe woede
teen mens-wees en die lot, in al my waan
van mooier dinge, en menslike verdriet;
‘n laaste kuil van stilte tussen riet.
Ballade van die Nagtelike Ure
Ons liefde het uitgeblom
tussen elfuur en kwart oor twee –
hier sit ek onder die dagbreek
half-nugter en verlee
op koel stoeptreetjies êrens
waar ek ‘n blink waterkraan sien
in die ure van die donker dors
tussen twaalfuur en smôrens om tie
Om elfuur was jou liggaam
die honger en dors in my,
as jou skewe papier-kalot
ver deur die danssaal gly.
Om twaalfuur was jy ‘n ligte brug,
‘n hoë, gevaarlike gang
bo my klein verwildering
tussen pyn en sterwe gehang.
Om eenuur was jou hare
vir my vingers ‘n bose strik,
en jou lyf soos swart stil water
en jou asem soos ‘n snik.
En nou het die môre my
oor die rand van sy glas gemors
op die stoep by die kraan wat blink
in die uur van die donker dors.
Maria
Deur daardie tuintjie het sy stil gegaan,
haar hande need'rig oor haar bors gevou,
toe hy, verblindend soos die son, daar staan...
Drie witte lelies het hy in sy hand gehou.
Half-skaam, verleë, het sy opgekyk
en is opeens met grote vrees bevang:
sy oë het van haar nie afgewyk,
sy vleuels het oor heel die tuin gehang.
‘Geseën is jy onder die vroue’ - sy woorde -
of was dit winde? - verruis nog in haar oor,
toe hy teen die son in goue vlug verdwyn...
Sy het haar neergebuig en half-versmoorde
klein snikkies in haar hart gehoor,
van verlossing reeds die vreugde en die pyn.
Grense
My naakte siel wil sonder skrome
in alle eenvoud tot jou gaan,
soos uit diepe slaap ons drome,
soos teen skemerlug die bome
opreik na die bloue maan;
gaan met al sy donker wense,
en die heilige, nooit-gehoorde
dinge sê, waarvoor die mense
huiwer, en wat om die grense
flikker van my duister woorde.
/////////////////////////
…..
Moet ek vir iemand iets nog sê
in hierdie land
wat luid van alle stemme is
en blink en brand?
of waar die goue lug al lank
die aasvoël dra,
koud'n gedoemde waarheid weet
wat niemand vra?
…..
Paniese angs
God, hierdie angs, hierdie angs,
dit kan nie U uiterste openbaring wees:
hierdie verwarring van my oë,
hierdie wit-ogige vrees;
dat ek vrees nie die breek van my liggaam,
maar in my U geweldige beure;
hoe sal U my weerstand breek,
hoe slaat U en slaat U op my deure -
tot ek terugkrimp soos die see se water
voor U in my grote nood:
U styg, O God, tot my lippe
met die soutsmaak van U dood.
Kom vannag in my drome
Kom vannag in my drome
as dit donker is en stil;
reik my jou hand deur die drome,
en ons sal dwaal waar ons wil.
Kom, in die sterreduister
sal ek jou siel erken;
soos elke nag in die duister
sal ek jou oë ken.
Soos rook sal ons siele sweef
steil deur die sterrenag,
bo oor die donker berge,
bo oor die donker nag.
Bo oor die blydskap en liefde
wat hierdie wêreld ken,
sal ons in roerlose straling
die ewige skoonheid ken,
Die skoonheid wat ons 'n oomblik
sien flikker en vergaan
tussen die donker dinge
waardeur ons lewes gaan
met ewig-stille weemoed en halwe herinnering
van iets wat was, en nog swewe
oor ons herinnering;
van iets wat ons nooit kan kry nie,
van iets wat ons nie kan sien,
die hart van droom en verlange,
dié sal ons siele sien,
Lief, as jy kom in my drome,
kom in die sterrenag,
en ons twee dwaal deur die drome
bo oor die donker nag.
Nog eenmaal
Nog eenmaal wil ek in die skemeraand
weer op ons dorp en by ons dorpsdam staan,
weer met my rek op in die donker skiet,
en luister, en al word ek seer en dof,
hoe die klein klippie ver weg in die riet
uit donker in die donker water plof
Raka
…..
Die vroue het hom die eerste gewaar
in die loom namiddag toe die arbeid klaar
was - aan die stampblok, in die jong-groen landerye -
en hulle gedrie, geviere, in dun rye
met kruik en geel, wind-ligte kalbas
op heup en skouer deur die stekerige gras
rustig gestap het na die koel seekoegate
om daar te drentel tot die bruin en laat
skemering en die eerste sterre, met klam sand
en sagte modder om die enkels, in die hand,
om veel te lag en ure te praat,
of skugterig soms een-een uit te waad
deur die taai waterblomme, naak en blink ...
Raka, die aap-mens, hy wat nie kan dink,
wat swart en donlker is, van been en spier
'n lenige boog, en enkeld dier.
Oorkant die water het hy uitgestap
uit die gebreekte riete, en soos 'n kind wat om die grap
van 'n bont kalbassie tandeloos en stil lag,
wit gegryns en, neergehurk, gewag.
Die ander dag
toe die blou visvanger stil was na sy jag
oor die gladde, warm, seekoegate,
en klein geslaap het aan 'n takkie oor die water,
het die kinders hom gesien - Raka, die swart dier:
nou 't hy oor die sand vir hulle plesier
gebuitel, soos 'n perd gerol, gegryns, gespring,
met 'n mank dans gehuppel in 'n kring, -
en skielik in die water weggeplas
waar hy glad en vinnig soos 'n otter was.
'n Blink vis het hy op die san gegooi,
lank soos 'n man se skeen en rooi
en geel gevlek bo die wit maag, ...
maar meer as hul vrees het hy hulle behaag
met sy mal spronge, hulle het gevlug
lag-lag die biesies uit, maar lag-lag trug
gekyk oor hy so snaaks was; en bo in die kraal
met lag en skrik die ding verhaal.
Die manne het daarna sy krag bemerk
aan die tekens van die groot bosse: sy werk
moes dit gewees het as die swart buffelbul
wat die bosgange en grasruigtes vul
met hees snuiwe en bulk, smôrens styf
in die voetpad gelê het waar die swaar lyf
in die knieë geknak het; as die krokodil
hoog op die sand uit gelê het en ril
soos 'n klein akkedissie wat die kinders met 'n stok
geslaan het; - of die ou spiesvegter, die gemsbok,
oordwars, gebreek, stil tussen die polle was;
- as die vlakvark gelê het in die gras
met sy wit lemme, en sy oë soos 'n vis
se oë styf. Die jagters wis
wat krag was en hulle het gevrees.
…..
Wordende naakt
Nou gly die jakkie af, die donker-rooie,
van die linker- eers en dan die regterskouer,
dan glip die grys trui oor die donker kop
en leef die borsies in die buustehouer
dan skiet haar hande oor die okselboste
vinnig gekruis, en in ‘n oomblik val
die linte en die twee wit neste af
en tril die tweeling-bergies oor hul dal
soos sy die arms kouerig kruis weer, soos
sy die skouerknoppe vat, en bo die rôse
tepels en ses wit brûe van die ribbe
die sonbruin van haar elmboë bibber
die stukkies linne hang leeg oor ‘n stoel
en swaai nog skaars; die skoene val apart,
die kouse kom met baie stiebeuels af
en voor my staan jy in die ligte broekie
dan kom jy heel, bruin met wit, daaruit,
die ronde spiere van die dye óm die git.
Ballade van die bose
Ken jy my nou?
Het jy die spieël gesien
en ken jy jou?
Wanneer jy wil vlug
uit die stad wat brand,
dan vlug ek saam
soos 'n vrou aan jou hand.
Die veles meen
hulle ken my gesig,
maar ek skuil te glansryk,
te na aan die lig,
en as hul wil waarsku
en wysheid gee,
dan praat ek reeds
in die woordklank mee;
en die snelles vlug,
waarheen? vir wie?
ek is nie skoon
of aaklig nie,
en waar hulle vlug,
daar dra hul my mee
in die grys-wit groewe
van die senuwee.
Ek is ín jou
gevleg, gerank
soos 'n wortel in
in die donker bank,
en van voor die daeraad
se blank begin
straal ek by albei
jou oë in.
Weet jy genoeg:
wat God vereen het,
hoort saamgevoeg?
Ek is jou wese
se ondergrond
en ek trap in jou spoor
soos 'n goeie hond.
Toe God die aarde,
die silwer bal,
in vreugde en spel
uit sy hand laat val,
was ek die baaierd
waarin dit weeg,
die vormlose,
en woes en leeg.
Toe 'n stil vroeë water
- voor vis of net -
tot die eerste wit kiem
geëtter het,
was ek die donker
wat onder skuil:
die koue grond en
swart klip van die kuil.
Ek was die skaduwee
van Gods gang:
ál wat Hy verlaat het,
het ek gevang;
en nou dat jy groei
om die baasskap te hê,
is ek die rooi naelstring
waaraan jy lê.
Ek is jou wese
se ondergrond
en ek trap jou spoor
soos 'n goeie hond.
Wil die kennis nou kom:
ek is die grond
al is jy die blom?
Al is julle helder
en slank en vry
moenie dink dat julle
my dood sal kry,
of my strenge gang
op my baan sal stoor:
al is ek die hond,
ek hou die spoor,
ek blaf teen elke
horison
en as Gods Gees
voor die suiwer son
tot skoner gestalte
as julle is, skry,
sal ek weer helder wees,
slank en vry.
O waar sal jy gaan
en met watter skip?
die aarde is branding
en oral is klip,
of as jy wil vlug
uit die stad wat brand,
dan vlug ek saam
soos 'n vrou aan jou hand.
Ken jy my nou?
Het jy die spieël gesien,
en ken jy jou?